25 czerwca 2023 r. mija 60 rocznica śmierci Adama Lewaka (1891-1963), kustosza raperswilskich zbiorów bibliotecznych (1915-1939), które wprowadził do obiegu informacyjnego i naukowego.
W pracy zawodowej związany był z: Biblioteką Muzeum Narodowego w Raperswilu, Biblioteką Narodową w Warszawie (BN), stołeczną Biblioteką Uniwersytecką(BUW) i Instytutem Historii Uniwersytetu Warszawskiego.
W 1913 r., jako student historii Uniwersytetu Lwowskiego, został stypendystą oddelegowanym do pracy w Muzeum Raperswilskim. Po dwuletniej praktyce objął obowiązki bibliotekarza. Zbiory liczące ok. 70 tys. jednostek były tylko częściowo opracowane. Do 1927 r. Lewak skatalogował je, wprowadził profesjonalną ewidencję, zapoczątkował katalog rzeczowy. Największą jego zasługą było uporządkowanie całego zasobu rękopiśmiennego liczącego ok. 20 tys. autografów i dokumentów dotyczących Wielkiej Emigracji. Zastosował nowoczesne metody opracowania rękopisów według ich proweniencji. Stworzył bogaty warsztat dla prac historycznych.
Na zlecenie Polskiej Akademii Umiejętności opracował katalog rękopisów i autografów z Muzeum Mickiewiczowskiego w Paryżu (Kraków 1931). Po uchwale sejmu RP (1921) o przewiezieniu zbiorów raperswilskich do kraju, przygotował je do transportu i nadzorował go (1927). Część biblioteczna trafiła do BN, a wraz z nimi ich kustosz, który objął pieczę nad zasobem rękopisów, zlokalizowanych w siedzibie Centralnej Biblioteki Wojskowej. Opracował i przygotował do druku dwa tomy ich katalogu (t. 1, 1929; t. 2, 1938 z Heleną Więckowską) wydanych przez BN.
1 kwietnia 1939 r. objął dyrekcję BUW. Po wybuchu wojny zabezpieczał jej zbiory i majątek UW. Po utworzeniu Biblioteki Państwowej (1940) pod zarządem niemieckim został tzw. mężem zaufania Oddziału I (czyli BUW). Zabiegał u niemieckich zwierzchników o zachowanie całości i integralności zbiorów BUW. Po wojnie objął ponownie kierownictwo Biblioteki (do 1956), starając się m.in. o rewindykację wywiezionych zbiorów.
„Ostatni Raperswilczyk” pracował jako docent w Instytucie Historycznym UW. Pozostawił bogaty dorobek naukowy, bibliografia jego prac obejmuje ok. 180 pozycji.
H. Ł.
Zob. też:
Sokołowska Wanda: Adam Lewak jako dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. „Roczniki Biblioteczne” R. 8: 1964, z.3/4, s. 339-349.
Więckowska Helena: Adam Lewak jako bibliotekarz. „Przegląd Biblioteczny” 1963, z. 3/4, s. 143-151.
Więckowska Helena: Ostatni Raperswilczyk – Adam Lewak. W: Twórcy nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław : Ossolineum, 1974, s. 186-197.