27 kwietnia 2024 r. mija 25 rocznica śmierci Jerzego Zatheya (1911-1999), historyka, bibliotekarza, wybitnego rękopiśmiennika, badacza kultury średniowiecznej i renesansowej, edytora źródeł do historii Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i historii nauki w Polsce, a także autora katalogów rękopisów opracowywanych pionierską metodą kodykologiczną.
Po studiach historycznych na UJ odbył krótką praktykę w BN. W 1937 r. otrzymał stypendium Polskiej Akademii Umiejętności i Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na badania naukowe w bibliotekach i archiwach Austrii, Francji, Niemiec, Szwajcarii i Włoch. Dzięki nim uzyskał rozległą wiedzę o zasobach rękopiśmiennych najpoważniejszych ośrodków naukowych Europy.
Od września 1938 r. pracował w BN w dziale rękopisów starszych. W latach okupacji niemieckiej opiekował się w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich (BOK) zgromadzonymi tam przez Niemców zbiorami specjalnymi BN i BOK. Po wybuchu Powstania Warszawskiego zabezpieczał najcenniejsze zbiory, w tym rewindykaty z ZSRR. Gromadził też prasę powstańczą. 6 września 1944 r. opuścił zbombardowany, płonący gmach. Przepadł w nim także cały jego dorobek naukowy z lat okupacji: gotowe do druku rozprawy, katalog rękopisów średniowiecznych BN, głównie z biblioteki Załuskich, a także opracowane przez niego cenne dokumenty.
W lutym 1945 r. rozpoczął pracę w Dziale Rękopisów BJ, w 1957 r. został kierownikiem Oddziału Rękopisów. Głównym jego celem były badania i prace katalogowo-inwentaryzacyjne dotyczące źródeł rękopiśmiennych w polskich bibliotekach. Przełomem w tym zakresie był opracowany przez niego i wydany w 1963 r. Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Kórnickiej. Zastosował w nim, po raz pierwszy w Polsce, nowoczesną metodę kodykologiczną. Polega ona na szczegółowym opisywaniu rękopisów: materiału, formy i treści, by wydobyć z nich wszelkie informacje. Próba stworzenia przez Zatheya w Polsce „szkoły” kodykologii, niestety, w dłuższej perspektywie nie powiodła się.
Międzynarodową renomę przyniosło mu monumentalne opracowanie i wydanie autografu De revolutionibus Mikołaja Kopernika, które poprzedził Analizą i historią rękopisu. Do I tomu Historii Biblioteki Jagiellońskiej (Kraków 1966) przygotował tekst Biblioteka Jagiellońska w latach 1364-1492. Ważne prace poświęcił Gallowi Anonimowi i Kallimachowi, ustalił właściwe datacje wielu kodeksów średniowiecznych ze zbiorów BJ. W 1980 r. został członkiem The Medieval Academy of America w Cambridge, Mass. W dorobku naukowym i edytorskim pozostawił ponad 100 pozycji.
Odznaczony był Medalem Kopernikowskim, Medalem Komisji Edukacji Narodowej i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
H.Ł.
Zob. też:
Zwiercan Marian: Kodykolog i rękopiśmiennik, historyk kultury średniowiecza i renesansu – Jerzy Zathey. W: Znawcy rękopisów. Warszawa : Wydaw. SBP, 2002, s. 94-108 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 7)
Zwiercan Marian: Jerzy Zathey (1911-1999), „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1999, nr 1-2, s. 298-304