45 rocznica śmierci Ksawerego Świerkowskiego

13 maja 2024 r. mija 45 rocznica śmierci Ksawerego Świerkowskiego (1897-1979), bibliotekarza, księgoznawcy, bibliografa, bibliofila, docenta w Katedrze Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektora Biblioteki Narodowej i Biblioteki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Urodził się 16 czerwca 1897 r. w Rzeżycy na Łotwie. Po ukończeniu gimnazjum, ze względów materialnych, podjął pracę w aptece, w 1915 r. zdał egzamin dla pomocników aptekarzy na Uniwersytecie w Kazaniu. W latach 1919-1921 służył jako felczer w wojsku łotewskim. Najbardziej jednak interesowały go książki. Po przeniesieniu się do Polski, w 1922 r. rozpoczął pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. W 1932 r. przeniósł się do Biblioteki Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, a po pięciu latach objął stanowisko bibliotekarza w Departamencie Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. Od 1 marca 1938 r. pracował w Bibliotece Narodowej, gdzie objął stanowisko kierownika Oddziału Bibliografii Retrospektywnej i Specjalnej. W czasie okupacji jako referent biblioteczno-archiwalny w Biurze Historycznym AK przygotowywał plany powojennej urzędowej rejestracji druków. Gromadził i opracowywał wydawnictwa konspiracyjne i materiały fotograficzne. W 1944 r. kierował ewakuacją zbiorów Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy i Biblioteki „Społem”. Od 1 maja 1945 r. pracował w Wydziale Bibliotek Ministerstwa Oświaty, gdzie powierzono mu zabezpieczanie opuszczonych księgozbiorów na ziemiach północnych i zachodnich. W latach 1947-1948 pełnił obowiązki dyrektora, a następnie do lutego 1951 r. zastępcy dyrektora BN. Od marca 1951 do września 1957 r. kierował Biblioteką SGGW.

Od 1925 r. prowadził wykłady z zakresu nauki o książce w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Wykładał na kursach dla bibliotekarzy, organizowanych m.in. przez Poradnię Międzybiblioteczną Związku Bibliotekarzy Polskich, BN, Bibliotekę Publiczną m.st. Warszawy. Podczas okupacji nauczał w konspiracyjnej Szkole Księgarskiej oraz na korespondencyjnych kursach księgarskich. Działalność dydaktyczną kontynuował po wojnie jako przewodniczący Komisji Programowej Liceów i Kursów Bibliotekarskich. W latach 1957-1967 pracował w Katedrze Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Wypromował 88 magistrów i 11 doktorów.

Ksawery Świerkowski jest autorem ponad 200 publikacji z zakresu szeroko pojętej kultury książki polskiej w XIX w., w tym drukarstwa i księgarstwa, m.in. Karol Estreicher. Bibliografia prac jego i literatura o nim (1928, uzup. w 1964), Przemiany drukarstwa polskiego z biegiem wieków (1960), Księgoznawstwo dla każdego (kilka wydań, ostatnie w 1971 r.). W latach 1947-1948 kierował pracami nad Bibliografią Warszawy.

Aktywnie działał w Związku Bibliotekarzy Polskich. Był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Książki.

E.D.