30 rocznica śmierci Marii Manteufflowej

7 stycznia 2024 r. minęła 30 rocznica śmierci dr Marii Manteufflowej (1905-1994) historyka, bibliotekarki, która wniosła olbrzymi wkład w organizację i rozwój ośrodków informacji naukowej w powojennych bibliotekach polskich. Jako historyk zajmowała się dziejami oświaty pierwszej połowy XIX w. na ziemiach polskich, kulturą końca XVIII w. i historią Biblioteki Załuskich.

Studiowała historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Przygotowując się do zawodu nauczyciela, równolegle ze studiami historycznymi, ukończyła Studium Pedagogiczne na UW i uzyskała dyplom nauczyciela szkół średnich. Pracę w szkole rozpoczęła jeszcze przed ukończeniem studiów. W 1932 r. wyszła za mąż za znanego historyka Tadeusza Manteuffla, a w 1933 r. obroniła pracę doktorską poświęconą J. K. Szaniawskiemu, dyrektorowi Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Gdy wybuchła II wojna światowa, w mieszkaniu państwa Manteufflów na Mokotowie prowadzone były zajęcia sekcji historycznej podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego, a sam T. Manteuffel aktywnie współpracował z różnymi agendami Armii Krajowej. W chwili wybuchu Powstania Warszawskiego M. Manteufflowa była w dziewiątym miesiącu ciąży, 10 sierpnia urodziła się córeczka, a 15 sierpnia wraz ze starszą pięcioletnią córką musiały opuścić mieszkanie, bowiem dom miał być spalony. Po wielu dramatycznych przejściach udało im się połączyć z T. Manteufflem, który ukrywał się pod Warszawą.

Po zakończeniu wojny M. Manteufflowa ze względów politycznych nie chciała wracać do zawodu nauczyciela i rozpoczęła pracę w Bibliotece Narodowej jako kierowniczka Czytelni Ogólnej. W 1949 r. ukończyła kurs dla bibliotekarzy bibliotek naukowych i przygotowywała się do egzaminu państwowego, który jednak został zawieszony. Tytuł bibliotekarza dyplomowanego przyznała jej Komisja Egzaminacyjna w 1966 r. na podstawie dorobku naukowego. Kierując czytelnią formułowała wnioski dotyczące obsługi informacyjnej czytelników, sięgała również do doświadczeń innych bibliotek polskich i zagranicznych. W 1951 r. na ogólnopolskiej konferencji bibliotekarzy naukowych w Krynicy wygłosiła programowy referat na temat bibliotecznej służby informacyjnej. Miesiąc później zorganizowała w BN Dział Informacji Naukowej i Poradnictwa (od 1954 r. Zakład Informacji Naukowej), którym kierowała do przejścia na emeryturę w 1970 r.

Była autorką dziesiątków artykułów poświęconych problemom teoretycznym i organizacyjnym bibliotecznej służby informacyjnej publikowanych w czasopismach fachowych, kilku haseł w Encyklopedii wiedzy o książce oraz dwóch rozdziałów w podręczniku Bibliotekarstwo naukowe. Przykładała dużą wagę do szkolenia bibliotekarzy w zakresie metodyki i organizacji pracy ośrodków informacji w bibliotekach, uczestniczyła w wielu kursach i konferencjach bibliotekarskich poświęconych tej tematyce, była też organizatorką lub współorganizatorką niektórych z nich. Ponadto zajmowała się historią kultury XVIII w., opracowała 46 biogramów do Polskiego słownika biograficznego.

E.B.